Muzyka Wielkiego Postu



http://www.youtube.com/watch?v=qnr5Wof2iFk

Motywy pasyjne w muzyce klasycznej i malarstwie cz. 1

Rozważanie i medytowanie tajemnic męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa ma wielowiekową tradycję nie tylko w liturgii Kościoła, ale także w sztuce, zwłaszcza w malarstwie, rzeźbie i muzyce. W ramach cyklu ‘Czytaj Słowo’ chcielibyśmy zaprosić do zaczerpnięcia z bogatego skarbca sztuki związanej z tematyką pasyjną. Przez kolejne niedziele Wielkiego Postu będziemy zamieszczać utwory pochodzące z różnych epok, które są wyrazem wrażliwości i wiary tych, którzy je tworzyli, jak i tych, którzy je wykonują. Tłem dla muzyki będą dzieła słynnych malarzy poświęcone tematyce pasyjnej.

Wierzymy, że muzyka, słowo i obraz mówią same za siebie. Nie sposób też przedstawić w kilku słowach dogłębną analizę dzieł, do których sięgamy. Nie mniej jednak każdej odsłonie będzie towarzyszyć krótki komentarz, odnoszący się głównie do muzyki, którą twórcy tej części projektu ‘Czytaj Słowo’ interesują się w sposób szczególny.

Pasja

Jako szczególna odmiana oratorium pojawia się po raz pierwszy w formie wokalno- instrumentalnej w baroku, choć już w średniowieczu mamy do czynienia z kanonem liturgicznym zwanym pasją, ściśle powiązanym z tekstami i powstającymi wówczas dziełami sztuki. Średniowieczną pasję chorałową wykonywało trzech kapłanów. Już wówczas wykształciła się – przestrzegana przez większość kompozytorów do dnia dzisiejszego – tradycja zapisu partii Jezusa w najniższym, basowym rejestrze, partii narratora zaś w rejestrze tenorowym. Głos tłumu był wykonywany przez partię sopranu. Średniowieczna pasja chorałowa w tłumaczeniu na język Polski jest do dziś wykonywana w Wielki Piątek w niektórych kościołach dominikańskich i nie tylko.

W okresie baroku pasja przybiera konstrukcję analogiczną do oratorium. Posiada trzy części o budowie numerycznej, opartej na schematycznym następstwie recytatywów, arii, duetów, tercetów, oraz chórów. Konstrukcja barokowej pasji jest dużo bardziej złożona w porównaniu z wersją średniowieczną. Partie Chrystusa oraz narratora mają zwykle formę recytatywu i opierają się ściśle na tekście Ewangelii. Nowością są arie, duety i tercety komentujące dramatyczne wydarzenia, opierające się na bogatej tradycji ludowej pieśni pasyjnej pochodzącej z miejsc, w których żyli i tworzyli kompozytorzy. Rolę tłumu pełni już nie solowy głos, lecz chór.

Choć motyw pasji pojawia się praktycznie w każdej epoce muzycznej, szczególną popularność zyskuje ona właśnie w baroku. Najsłynniejsi twórcy to J.S. Bach, G.F. Händel, G.P. Telemann, A. Scarlatti, oraz J. Haydn. Motyw pasji znajduje spore uznanie także wśród współczesnych kompozytorów. Do najsłynniejszych należą pasje K. Pendereckiego, A. Pärta, oraz P. Mykietyna.

Arvo Pärt

Urodzony w 1935 roku w Paide estoński kompozytor , studiował w konserwatorium w Tallinnie pod kierunkiem Heino Ellera. Tworzy dzieła zarówno instrumentalne, jak i wokalno- instrumentalne oraz chóralne. Początkowo komponował w nurcie neoklasycznym, jednak dość szybko jego fascynacje zaczęły oscylować wokół awangardy. Arvo Pärt szczególną uwagę zwraca na warstwę tekstową swoich dzieł i właśnie w odniesieniu do niej tworzy muzykę. W większości swoich kompozycji nawiązuje do tekstów religii i liturgii rzymsko-katolickiej. Chętnie sięga także do tradycji chorału gregoriańskiego i polifonii renesansowej. Jego muzyka, często błędnie interpretowana jako minimalistyczna, ma w rzeczywistości charakter głęboko kontemplacyjny, skupiający się na wymowie barwy, oraz brzemieniu poszczególnych, pojedynczych dźwięków.

Arvo Pärt stworzył oryginalny styl muzyczny zwany tintinnubali (łac. dzwonek), nawiązujący do brzmienia dzwonków. Jest laureatem m.in. Wielkiej Nagrody Kulturalnej Stowarzyszenia Estońskiego w Sztokholmie (1983), oraz Nagrody im. Herdera przyznawanej przez Uniwersytet Wiedeński (2000). Jego najsłynniejsze dzieła to: Te Deum, De Profundis, Stabat Mater, Tabula Rasa, oraz Pasja wg. św. Jana, której fragment publikujemy w ramach ‘Czytaj Słowo’. Dzieło Arvo Pärta wydaje się być niezwykle ciekawym połączeniem ‘surowości’ pasji chorałowej i bogactwa jej barokowej wersji. Muzyce towarzyszą obrazy: Albrechta Dürera, Giovanni Belliniego, Andrea Mantegna, Tiepolo, Giotto, Caravaggio, oraz twórcy ze szkoły Hieronima Boscha.

Joanna Tabaczek
Mariusz Tabaczek OP